Когда возвращаюсь в родной Торей...

Воспоминания труженицы тыла  Вандановой Сэржэп Чултумовны, уроженки с. Верхний Торей Джидинского района 1930 года рождения

Сэржэп Чултумовна мүнөө 91 наhатай боложо, илалтын үдэрые Улан-Удэ хотодо, фронтовик Жундуй Данзанович Ванданов нүхэрэйгээ сертифигаадаар шэнэ гэртэ дулаан hаруул гэр бараанда жаргалые эдлэжэ, бага бэшэ пенси абаад, Бурхан багшадаа мүргэжэ, алтан дэлхэй дээрэ түрижэ, хүл дээрэнь гаргаhан аба эжыдээ юрөөжэ, зальбиржа hууна.

Уян  сайхан модоороо,

Үлгы хииhэн абамни.

Үдэр hүниин хугасаанда

Бүбэйлhэн эжымни!

Ом маани Бадмээ хүм!

Заахан  ябахадаа, Дари, Дулма, Еши, Бүүбэй үетэн нүхэдтэйгээ наадажа байхыгаа мартадаггүйб:  ториингоо гол ошожо, зунай урта үдэрнүүдтэ шулуугаар гэр барижа, шабараар талха барижа, бэе бэедээ айлшалжа наадахабди. Хүл нюсэгөөр ногоон дээгүүр урилдаажа гүйхэбди, хүлэмнай хөө хара, гарамнай  зузаан саари, нюурнай цахалай ябадаг байгаалди даа.

Үнэhэндэ  булаhан лепешко эдеэд, сабанда бэлигдэhэн  айрагаа уугаад, садхалан ябажа хүл дээрээ гараабди.

- Эхэнэр хүнэй заяа харида гэдэг, таамнай хуби заяагаа хаагуур олобот?

- Би 1951 ондо дайнhаа амиды мэндэ ерэhэн Жундуй Данзанович Вандановтай гэр бүлэ боложо, эбтэй, зугаатай, 7 хүүгэдэй аба эжы боложо, тэдэнээ хүл дээрэнь  гаргажа hуугаабди. Нүхэрэм бүхы  наhаараа колхоз-совхозойнгоо ветеринараар хүдэлжэ, бинь 44 жэл малшанаар ажаллааб. Бурханай бэлэгээр, аба эжын буянгаар 7 хүүгэдэй, мүнөө ашанар, зээнэр - 19 хүн, 32 гушанар гүйлдэжэ байнад.

Минии нүхэр зондоо хүндэтэй, ухаан гүнзэгы, ажалдаа бэрхэ, абари зангаар сэхэ коммунист хүн байhан. Дайнда 1941 оной июль hараhаа 1945 оной сентябрь хүрэтэр хабаадалдаhан, Украинын фронтотой Днепр мүрэниие дабажа гараhан, Белоруссиин «Багратион» дайнда хабаадажа, хүлөө шархатаhан, тиигэбэшье госпитольдо эмшэлүүлээд, дахин саашаа Польша, Германиин байлдаанда ябажа, Илалтын үдэрые Гёрлица хотодо угтаhан,  орден медаляар шагнуулhан.

Минии  нүхэр ехэ ажалша, нэгэшье гэртээ миин hуухагүй, дархалха, гэр байраа бариха, заhадаг байгаа. нэгэтэ мориин хуур  хиибэ, клубай дарга  тэрээндэнь ехээр баярлажа: «Та хоер дуу дуулажа нааданда ябагты» - гэбэ.  Нүхэрни хуураар наадажа, биинь шадалаараа дууладаг болобоб.

Үргэн сайхан Ториигоо угсэхэдэм,

Ухаан hанаам уярдаг.

Үндэр сайхан обоонуудаа хаража,

Үргэжэ, мүргэжэ ябадагаб,

Ушарhан сайхан нүхэртэйгөө

Улаан Номтодоо жаргаабди.

Үхибүүд хүүгэдөө үндылгэжэ

Улзар Номтодоо үдхөөбди.

- Нүхэрэм 88 наhатайдаа Бурхандаа мордоо, сагаа хүлеэжэ байхадаа, намдаа иигэжэ захяа бэлэй: «Ши, Сэржэп, миниингээ hүүлээр гэрэй бү хаагаарай, утаа гаргажа, 1-2 малаа баряад, шадалаа буутар hү мяхатайгаа ябахаш».

Би энэ захяагынь hанажа, мүнөө болотор нютагтаа өөрынгөө гэртэ байнаб, hүүлшын хоер жэлнүүдтэ үбэлдөө энэ дулаан гэртэ, үхибүүдтээ дүтэ ерээд, жаргажа hуунаб. Дулаархада гэртээ ошохоб.

Таанартаа, нютагайнгаа зондо баярые хүргэжэ, Илалтын үдэрөөр амаршалаад, иигэжэ юрөөнэб.

Олон жэлдэ ухаан жаргал эдлэжэ Герой Гармажап Гармаев, Дугаржап Дашиев шэнги нютагаа суурхуулжа, нэрэ солоо магтуулжа, дуутай, суутай, аягтай, зугаатай ябахатнай болтогой!

- Танда юрөөнэбди:

Сэнхир хүхэ тэнгэри доро,

Алтан сайхан дэлхэй дээрэ

Зуу хүрэжэ, зурыжа ябахатнай болтогой.

Ехээр баярлааб: Самбугын Бадма-Ханда.